UNESCO Werelderfgoed sinds 26 juli 2021

Wie in Wortel vroeg genoeg op pad gaat, kruist al eens een schuchtere ree. Hier kom je helemaal tot rust. Vlak bij de Belgisch-Nederlandse grens vind je 403 ha aan dreven, velden en bossen. Aan Bootjesven is het heerlijk picknicken en op de heidegronden aan de noordzijde grazen konikpaarden. En Wortel heeft een verhaal…

Wortel-Kolonie was eerst een vrije landbouwkolonie. Arme gezinnen woonden er in aparte boerderijtjes met een eigen stuk land dat ze moesten bewerken. Dat was niet eenvoudig voor mensen zonder ervaring. De grond was weinig vruchtbaar en er golden strenge regels.

In 1870 koopt de staat België Wortel-Kolonie aan. Het wordt een onvrije ‘weldadigheidslandbouwkolonie’. Mannelijke landlopers en bedelaars worden er opgevangen en werken onder bewaking op het land en in werkhuizen. Stedenbouwkundige Victor Besme vormt het domein om. De landlopersboerderij stamt uit die tijd. Nu proeven kinderen er van het boerderijleven in De Bonte Beestenboel. In de Klapekster leer je meer over de natuur van Wortel-Kolonie.

Sinds 1993 zijn er geen landlopers meer in Wortel-Kolonie. Het zijn nu landbouwers die de gronden in de Kolonie bewerken. Sinds 1999 is de Kolonie een beschermd landschap.

UNESCO Werelderfgoed sinds 26 juli 2021

Veenhuizen. Een bijzonder dorp met een wonderlijke geschiedenis, waar ook nu nog van alles te zien is en te beleven valt. Een dorp in Drenthe dat in niets lijkt op andere dorpen. Want Veenhuizen is één van de voormalige Koloniën van Weldadigheid, waar nog meer dan honderd Rijksmonumenten getuigen van een uniek verleden.

Rechte lanen en statige panden, musea, ateliers, sfeervolle eet- en drinkadresjes… Zonder uitzondering zijn ze in Veenhuizen gevestigd in historische gebouwen, die bovendien sterk samenhangen. Ze getuigen van de rijke Kolonie-geschiedenis. En daaromheen: uitgestrekte natuurgebieden, van hoogveen tot beekdal. Kortom, Veenhuizen heeft veel te bieden.

In 2018 is de nieuwe permanente expositie in Het Nationaal Gevangenismuseum geopend. Hierin is de 200-jarige geschiedenis van de Kolonie Veenhuizen te zien. (Oude Gracht 1 in Veenhuizen, Nederland).

Kaarsrechte dreven en monumentale gebouwen overheersen het landschap in Merksplas-Kolonie. Vroeger leefden hier landlopers, die verplicht naar de Kolonie werden gestuurd. Omdat ze arm waren, bedelden of overlast veroorzaakten. Ze werkten en woonden er samen. In 1993 kwam er een eind aan dit systeem.

Landlopers zijn er niet meer in de Kolonie. Hun verhaal staat wel nog in het landschap gegrift. Merksplas-Kolonie is nu een belangrijke erfgoedsite met beschermde monumenten in een beschermd landschap.

Ontdek het zelf en breng een bezoek aan deze bijzondere plek! Maak eerst kennis met het bezoekerscentrum Kolonie 5-7 in de voormalige varkensstal van de Grote Hoeve. Zet daarna je tocht verder door het landschap; met de fiets of te voet. Ook wie zich graag culinair laat verwennen, is hier aan het goede adres.

In de Ommerschans beland je in twee werelden: een wonderlijk open landschap en het gesloten beboste gebied bij de oude schans. Er zijn nog veel zichtbare sporen van het Kolonieverleden.

De Ommerschans is de eerste in de reeks Koloniën waar bedelaars, landlopers en ‘onwilligen’ gedwongen werden tewerkgesteld. Vrijheid hadden ze er niet. De Kolonie werd later een rijksopvoedingsgesticht en nog later kwam er een psychiatrische instelling. In het landbouwontwikkelingsgebied bleef de landschappelijke structuur van de oude Kolonie met haar (jaag)paden, lanen en vaarten goed herkenbaar, net als de oriëntatie en de ligging van de historische bebouwing.

Ook de architectuur van de befaamde bouwmeester W.C. Metzelaar uit de tijd van de rijksinrichting bleef goed bewaard. Er is in de Ommerschans nog een kleine begraafplaats met grafzerken van gestichtsambtenaren, er zijn nog Koloniehoeven en je ontdekt er de archeologische sporen van de schans.

Een gebied met een nog goed zichtbare structuur van de oude bebouwing. Met herkenbare grote Koloniehoeves. Met archeologische sporen van de joodse buurtschap voor kolonisten. Willemsoord, op 14 kilometer van Frederiksoord, heeft het allemaal.

Willemsoord was een vrije Kolonie, met een eigen structuur. Die vind je hier nog zichtbaar terug in een deel van het landschap: een kruispunt als centrum, rechte lanen, open landbouwgronden, lintbebouwing… Tegelijk is de Kolonie sinds de verkoop in 1923 ook veranderd.

Stichter Johannes van den Bosch was bijzonder enthousiast over het centrale plein van Willemsoord: ‘Dit zal een heerlijk effect doen als zijnde eene hoogte van waar men de gehele aanleg overzien kan. Schoner terrein is ons geheele land voor gene kolonie en nergens een betere grond te vinden.’

UNESCO Werelderfgoed sinds 26 juli 2021

Wilhelminaoord, Boschoord en de Vierdeparten, dat zijn drie Kolonieverhalen in één. Ze werden tussen 1820 en 1822 als vrije Koloniën gesticht. Al in 1825 voegde men ze samen tot Kolonie II.

Wilhelminaoord sluit aan bij de oudste Kolonie, Frederiksoord. Je kunt het daar goed mee vergelijken: de ruimtelijke structuur met rechte ‘bomenlanen’, de lintbebouwing, de voorzieningen met daarbij het kerkje, de begraafplaatsen, de mandenmakerij, de hoeves, de voormalige rustoorden...

Boschoord ligt op onvruchtbare grond en men plantte hier al snel bos aan. Daardoor heeft deze deelkolonie heel eigen kenmerken. Boschoord is nu een natuur- en recreatiegebied met loof- en naaldbossen, vennen, heideveldjes, weidegronden… Deels ligt Boschoord in het Nationale Park Drents Friese Wold, een van Europa’s mooiste en belangrijkste natuurgebieden. Er bevindt zich ook een groot zorgcomplex.

Oostvierdeparten, met zijn langgerekte vorm, heeft nog de landschapsstructuur en laanbeplanting uit de tijd van de Koloniën en ook nog wat oorspronkelijke Koloniewoningen.

UNESCO Werelderfgoed sinds 26 juli 2021

Rechte paden en een raster van hoofd- en zijwegen. Koloniewoningen. Huis Westerbeek van de Maatschappij van Weldadigheid. In Frederiksoord vind je nog veel sporen van de tweehonderd jaar oude Kolonie van Weldadigheid.

1818. Johannes van den Bosch en zijn Maatschappij van Weldadigheid willen paupers in Nederland perspectief op een beter bestaan bieden. De Maatschappij richt daarom Koloniën van Weldadigheid op. De eerste Kolonie heet Frederiksoord. Koning Willem I steunt het initiatief, dat internationale belangstelling krijgt.

In Frederiksoord vertellen we het verhaal van de Koloniën en ontdek je al wandelend, fietsend of rijdend de vele sporen van de oude Kolonie. Je ziet er ook hoe het landschap en de bebouwing zijn geëvolueerd.

Welkom in de oudste Kolonie van Weldadigheid! Frederiksoord was in 1818 de plaats waar Johannes van den Bosch met carte blanche van Koning Willem de I paupers uit de stedelijke gebieden nieuwe kansen bood. Het begin van een groots maatschappelijk experiment dat nog steeds zichtbaar is in het landschap en aan de gebouwen die in deze Kolonie staan.

In het voorjaar van 2019 is Museum De Proefkolonie geopend. Hier beleeft u via een multimediale tijdreis het ontstaan van de Koloniën van Weldadigheid en het échte verhaal van de eerste kolonisten die in 1818 in Frederiksoord een nieuwe toekomst vonden. Het museum is gevestigd in het Bezoekerscentrum Huis van Weldadigheid. (Majoor Van Swietenlaan 1A in Frederiksoord).